Het was het eerste Nederlandse speciaalbier en de reclame voor dit mooie bier is iconisch: de zwart-witfoto van een Limburgse mijnwerker met een glas Dort in zijn hand. Maar Gulpener Dort is niet meer. De vriendenkring werd te klein: 15000 liter per jaar was de afzet nog maar. Een microbrouwerij zou er blij mee zijn, maar de Gulpener Brouwerij vindt het te weinig om door te gaan.
Tekst: Gerard Molenaar
Nog maar 23 horecazaken hadden het bier op de kaart. Volgens Gulpener was Dort, voor het eerst gebrouwen in 1953, het eerste speciaalbier van Nederland. Ook Alfa, eveneens gevestigd in Zuid-Limburg, bracht in dat jaar een Dort op de markt. Die Dortmunder wordt nog steeds gebrouwen en heet nu Alfa Krachtig Dort.
Tegen dagblad De Limburger zei Jan-Paul Rutten, directeur van Gulpener, dat het bier, mocht de vraag stijgen, wellicht twee keer per jaar in de microbrouwerij in het Gulpener Proeflokaal zal worden gebrouwen.
Zuur
Dat het eerste Nederlanders speciaalbier - een mooi bier dat door kenners werd gewaardeerd - uitgerekend sneuvelt in een tijd waarin (speciaal)bier op alle fronten floreert, is zuur. Maar misschien is dat juist het probleem: wat vroeger speciaal was, is nu gewoon en volgens velen moet de term speciaalbier zelfs worden uitgebannen. In het overweldigende aanbod van craftbier, ook van Gulpener zelf, is deze klassieker kennelijk op de achtergrond geraakt. Maar op de bierkaart in de Nederlandse horeca schittert de bierstijl Dortmunder juist door afwezigheid. In die zin zouden horecazaken misschien wat beter naar beschikbare bierstijlen moeten kijken. Bierliefhebbers moesten het in de jaren ’70 doen met de Gulper X-pert, De Gulpener Dort, De Ridder Maltezer, de Alfa Super Dortmunder en Amstel Gold. Dat waren – naast wat bockbieren – zo ongeveer de enige Nederlandse alternatieven voor pils. Van dat rijtje is nu alleen de Dort van Alfa over. Anderzijds kun je nuchter vaststellen dat we in een markteconomie leven en dat er gewoon te weinig vraag was naar dit bier. Maar de wat oudere bierliefhebbers zullen er toch met weemoed aan terugdenken.
Terugblik
Vorig jaar publiceerde Entree nog een artikel waarin de Gulpener Dort centraal stond. Bij het afscheid van de Gulpener Dort hier nog een deel van dat artikel:
01. Het biertype
De bierstijl Dortmunder zoals we die nu kennen - goudgeel, moutig en milder gehopt dan pils - ontstond in de negentiende eeuw in Dortmund, waarbij het gipshoudende water in de Duitse stad veel invloed had op de smaak. Het ontstaan van dit ondergistende bier (van oorsprong bovengistende) kwam mede door de uitvinding van koeltechnieken. Ook in Nederland kwam Dortmunder vervolgens al uit de brouwketels, totdat pils alle andere lagers verdrong. Sinds 1953 is het bier hier echter weer terug en die herintroductie komt op het conto van de brouwers Gulpener en Alfa. Wel in een zwaardere variant dan het origineel, dat 4 tot 6% alcohol bevatte.
Vanwege al het craftbiergeweld lijkt Dortmunder nu wat naar de achtergrond gedrukt, maar misschien dat de hernieuwde belangstelling voor lagers de mooie bierstijl weer in de spotlights kan zetten. Gulpener-brouwmeester Steven van den Berg: “Het is een klassiek bier met een verhaal; zoiets moet je met respect behandelen. Misschien moeten we er ook weer meer de aandacht op gaan vestigen, Dortmunder verdient dat zeker.” Zo is er het mooie bier Gulpener Dort (7%), dat na 1953 vooral populair was onder mijnwerkers. Het milde, goudkleurige bier smaakt moutig en zoetig (zie ook alinea ’Foodpairing’).
02. De brouwer
Met Jan-Paul (directeur) en Maartje Rutten (marketing & communicatie) kwam 5 jaar geleden de achtste generatie in de Gulpener Bierbrouwerij (opgericht in 1825). Hij was eerst chirurg, zij communicatieadviseur. Maar het familiebedrijf lonkte. Voortvarend vervolgden ze de innovatieve weg die hun vader Paul Rutten was ingeslagen. Die begon al vroeg met het brouwen van ondergistende speciaalbieren: Dortmunder en X-Pert. In de jaren ’80 startte hij ook met bovengistende en bracht hij het klassieke, zure Mestreechs Aajt (spontane gisting) terug op de markt. Bovendien zette hij de verduurzaming van de brouwerij in. Zo ging hij alleen nog maar regionale grondstoffen gebruiken; de hopvelden in Reijmerstok vormen nog steeds een eyecatcher.
De huidige generatie pakte de draad dus verder op en terugkijkend op die eerste 5 jaar zijn de 2 Ruttens trots. Onder andere op het Gulpener Brouwlokaal (zie ook alinea ‘Het brouwlokaal’), maar zeker ook op de ondertitel Vrije Brouwer. Die verwoordt precies wat Gulpener is: onafhankelijk en met regionale toeleveranciers van grondstoffen. Vrij en flexibel genoeg om samen te werken met wie dan ook, om bieren een eigenzinnig karakter te geven en om naast alle vaste bieren ook gelegenheidsbrouwsels te maken.
Daarnaast werd Gulpener 3 jaar achtereen met zijn Château Neubourg bij de Dutch Beer Challenge verkozen tot brouwer van het lekkerste pils én werd het in 2014 uitgeroepen tot duurzaamste bedrijf van Nederland. Niets van ver halen als het niet nodig is: het is allemaal mogelijk omdat de vrije brouwer grote invloed op alles heeft. Jan-Paul Rutten: “Op dit moment is de Milieukeur-gecertificeerde brouwgerst van onze boeren de enige ter wereld. Daar zijn we trots op.” Een ambitie is zelfs om in 2030 fossielvrij te produceren. “2017 wordt qua uitstoot een ijkjaar, hierna moet het ieder jaar minder worden.” De achtste generatie Ruttens heeft daarnaast nog veel meer plannen, zoals de toevoeging van een fustenlijn én een brouwhuis om nog meer regionaal geteelde grondstoffen te kunnen verwerken. Een andere wens is om ook ongemoute granen te gaan verwerken of wellicht ooit zelf te gaan mouten.
Gulpener is lid van de Nederlandse Brouwers en CRAFT. Qua instelling en organisatie is het bedrijf dé craftbierbrouwer onder de traditionele brouwerijen. Want hoewel iedereen het sinds een paar jaar over een revolutie op dit gebied heeft, was Gulpener er in de jaren ’80 al mee bezig.
03. Het brouwlokaal
Een van de dromen van Jan-Paul Rutten die al uitkwam, was de opening van het Gulpener Brouwlokaal in 2016, een uniek concept voor Nederland. In feite houdt de brouwer hiermee voortdurend open huis en dan vooral op het gebied van beleving. Eerst het horecadeel: van lunch tot diner, in het gezellige proeflokaal of in de schitterende hoptuin kan iedereen 7 dagen per week terecht. Er zijn 16 bieren van het vat en alleen gerechten volgens het 25-miles-concept, dus met ingrediënten uit de directe omgeving en soms zelfs bereid met reststoffen van de brouwerij, zoals het bierbostelbrood.
Daarnaast is educatie een doel van het Gulpener Brouwlokaal. Zo worden in de prachtige ruimte op de eerste verdieping proefcursussen gegeven en is er een bibliotheek met veel literatuur over bieren en de regio. In de kelder bevindt zich bovendien een bibliotheek over de smaakevolutie van bier en in de geconditioneerde ruimte ernaast liggen meer dan 100 bierstijlen in diverse jaargangen opgeslagen. Daarnaast is weer een kleine ruimte waar bieren op houten vaten liggen te rijpen; een ijsbock in houten wijnvaten van de nabijgelegen gaard St. Martinus, moet wel heel bijzonder worden.
Op de begane grond is de microbrouwerij de blikvanger. Hier kunnen bezoekers meekijken met de brouwer of met een groep zelf bierbrouwen. Een cursus in dit vakgebied behoort ook tot de mogelijkheden. Dus brouwen, leren, beleven of gewoon lekker proeven: het Gulpener Brouwlokaal biedt het allemaal.
04. Foodpairing
Voor Emile Götte, een van de chefs van het brouwlokaal, is het een avontuur om te zoeken naar goede foodpairings met Dortmunder. “Wat je bij dit bier als zoet ervaart, is umami. Alles met een umamitoon past er dan ook bij. Denk aan vlezige producten, met name rood vlees, maar ook vlezige, gemarineerde vis en sushi gaan goed samen. Daarnaast bevelen wij op onze kaart bijvoorbeeld toast met paddenstoelen aan bij dit bier. Dortmunder is een vriendelijke stijl die bij veel gerechten past. Hij zit in het middenspectrum, dus je zit er snel goed mee. Het bier kan veel hebben qua vettigheid en zuur.”
Specifieke gerechten die bij Dortmunder passen, zijn onder andere buikspek van krulvarken, geroosterd speltbrood met paddenstoelen en vis-chili met chorizo.
05. Voorbeeldbieren
* Gulpener Dort (7%)
* Alfa Krachtige Dort (7,5%)
* De Prael Dortmunder (6,4%)
* Diverse exportbieren van brouwerijen uit Dortmund, zoals DAB, Dortmunder Kronen, Dortmunder Union, Ritter en Hansa.
Het volledige artikel uit 2017:
http://www.entreemagazine.nl/Gulpener2017
Foto Maartje Rutten, Steven van den Berg, Jan Paul Rutten: Rob Oostwegel
.jpg)